Diep gaan met Denker des Vaderlands

Een les gewijd aan de dilemma's rondom de huidige corona crisis met gast Daan Roovers. Wie mogen er allemaal meepraten? Wat zijn de belangrijke morele vragen waarvoor we ons gesteld zien? Deze les vond plaats met Gymnasium 5 op dinsdag 21 april van 11.00 tot 12.00 uur.


Misschien is "evenement" in dit geval  wel een beter woord dan "les". Lessen waren tot nu toe een redelijk vaste combinatie van een docent met een groep leerlingen die op een bepaald tijdstip in een lokaal lesstof consumeren. Op een school met honderden leerlingen en tientallen docenten een puzzel waar de roostermakers zich dagelijks de tanden op stuk bijten.

In dit geval moest ik de puzzel zelf een beetje maken want op het tijdstip dat de roostermakers mijn les hadden ingepland was de gast verhinderd. Na enig overleg over en weer hadden we toch een gaatje weten te vinden. Niet op een regulier lestijdstip maar in het banduur dat sinds het onderwijs op afstand in het rooster zit. Dat leverde bij mij wel een beetje stress op, want als het niet verplicht is komen ze dan wel. Dat viel gelukkig mee. Zo'n 50 leerlingen hadden de moeite genomen in te schakelen op mijn evenement.

Om te beginnen stelt Daan Roovers zich voor als Denker des Vaderlands. Dat is geen beroep maar een eretitel die een vooraanstaand filosoof gedurende 2 jaar mag dragen. De taak van Denker des Vaderlands is waar nodig het maatschappelijk debat over fundamentele vragen van visie te voorzien. Het zal dan ook geen verwondering wekken dat haar mening en inzichten op dit moment veel gevraagd zijn.

Maar voordat we op de meer filosofische vragen ingaan ligt er nog een ander moment in het verschiet waar naar uitgekeken wordt. Die avond is er weer een persconferentie waar naar verwachting versoepeling van de maatregelen wordt aangekondigd. Iedereen in de klas wil natuurlijk graag weten wat er gezegd gaat worden over de middelbare scholen. Dit was de voorspelling van de leerlingen (N=50).

Minder dan de helft had het goed voorspeld. Antwoord B was juist. Een beetje flauw om de rest van de klas nu een onvoldoende te geven, maar het is wel aardig een beetje over de foute antwoorden te speculeren. Zo vermoed ik dat leerlingen die antwoord A hadden gegeven het een beetje zat zijn om thuis te zitten en hopen dat ze weer naar school gaan. Ik denk dat antwoord C op twee manieren kan worden uitgelegd . Een groep leerlingen zal zich zorgen maken of het ooit nog eens goed komt. En voor een andere groep is het een vorm van "Wishfull Thinking". Sommige leerlingen gedijen beter in de rust van hun eigen bubble zonder afgeleid te worden door wat er in de klas gebeurt.

Over van de actualiteit naar een meer beschouwende invalshoek. Van te voren is het artikel van Marl Huijer "Heiligt het doel de middelen?" uit de Volkskrant van 8 april 2020 gelezen. Daarin gaat het onder andere over de beslissing om (onder druk van o.a. ouders, leraren en medisch specialisten) de scholen te sluiten. Was dat wel een democratische beslissing. Marli Huijer vindt van niet. De regering heeft zich hier te veel laten leiden door de waan van de dag. De klas vind er het volgende van.

Een ruime meerderheid is het met Huijer oneens. Daan Roovers was het met deze stelling niet eens/niet oneens. Dat heeft volgens haar niet te maken met de maatschappelijke druk maar met het feit dat er op dat moment een heldere en eenduidige beslissing moest worden genomen. En liefst ook één met niet al te grote maatschappelijke risico's. Dit vraagstuk sluit natuurlijk mooi aan bij het machtsdilemma. Inspraak of daadkracht? In deze situatie is daadkracht geboden.

Moeten we dan maar in alles volgzaam en gehoorzaam zijn? Nee, dat  vindt de klas dan ook weer niet.

Een ruime meerderheid van 77% is hier (helemaal) mee eens. Ook Daan Roovers vindt dat het debat gevoerd moet blijven worden en kiest voor "helemaal mee eens".

Dan is de volgende vraag die opkomt, wie er allemaal mogen meepraten. Moet je per se viroloog of epidemioloog zijn om mee te mogen praten? Of mag Jort Kelder ook iets zeggen.

2/3 van de klas is het oneens met deze stelling. Daarin staan ze tegenover Daan Roovers die het met deze stelling wél eens. In haar toelichting is ze overigens wel mild "Ach, laat zo iemand maar kakelen", was haar laconieke commentaar. Maar eigenlijk vind ze dat dit soort discussie moeten worden gevoerd door mensen die er verstand van hebben op plekken die daarvoor bedoeld zijn. Dus niet in een talkshow.

Waarom dan toch zo'n grote steun voor opiniemakers als Jort Kelder bij de leerlingen. Dat laat zich waarschijnlijk verklaren uit het feit dat Jort Kelder 1,5 week daarvoor als gast in de les had opgetreden. Hier had hij de gelegenheid om in te gaan op de uitspraken waarvoor hij in de media afgebrand werd. Een ruime meerderheid van de klas van zijn optreden verhelderend (en ook amusant).


We komen langzaam tot de kern van het artikel van Marli Huijer. Waarom nemen we eigenlijk al deze maatregelen, die ons leven er niet vrolijker op maken. De eerste invalshoek is dat we er alles
aan moeten doen om zo veel mogelijk levens te redden.

Zoals je kunt zien is 3/4 van de klas het hier (helemaal) mee eens. Slechts 13% is het (helemaal) oneens. Deze stelling is gebaseerd op de filosoof Immanuel Kant (1724-1804) die de mens ziet als "moreel handelende wezens", die ook zonder gebod van God in staat zijn het goede te doen.
Daan Roovers uitte kritiek op deze stelling omdat er wordt gesproken over én respect én pogen te redden. Met het eerste is zij het wel eens, maar met het tweede niet.


Want het redden van levens kan ten koste gaan van andere negatieve gevolgen. Daarom de tweede morele stelling.

Deze stelling is gebaseerd op de "hedonistische calculus" van Jeremy Bentham (1748-1832). Die gaat er van uit dat je een rekensom zou kunnen maken waarbij je uiteindelijk een keuze maakt die het meest oplevert voor de maatschappij als geheel. Het hoogste maatschappelijk geluk dus.

Zowel de klas als Daan Roovers zijn het hier met de kleinst mogelijk meerderheid mee eens. Opmerkelijk is de kleine groep van 9% die het oneens is met de stelling. Zou het toeval zijn dat die groep net zo groot is als de groep die vindt dat alle levens moeten worden gered?

Wat hier vooral uit blijkt is de twijfel of het überhaupt mogelijk is tot die "optimale verdeling" te komen. Je komt dan al heel snel op heel vervelende keuzes uit. En wie moeten die dan nemen?

Maar dan doemt de vraag op, worden we dan wel blij van die anderhalve meter samenleving. Daar zien we een eensgezind antwoord van zowel klas als gast. Dat ziet een ruime meerderheid niet zo zitten.

Maar als we dat niet gaan volhouden moeten we dan accepteren dat er meer mensen het slachtoffer worden van het corona virus. Een vraag die Marli Huijer in haar artikel als conclusie presenteert.

Opmerkelijk dat bijna een kwart de sterfelijkheid van de mens kennelijk niet wil accepteren. Heeft dit te maken met de leeftijd van de leerlingen (15-17 jaar)? Helaas ontbrak de tijd daar nog dieper op in te gaan. Een kleine meerderheid accepteert het gegeven van de sterfelijkheid wel. De vraag is dan natuurlijk hoe dat mee moet wegen in het debat.


Er kwamen nog wat andere onderwerpen aan de orde, maar dit is toch wel een beetje het belangrijkste. De Gymnasium 5 leerlingen lijken een beetje heen en weer geslingerd te worden tussen het verlangen goed te doen voor iedereen en de realiteit dat dit misschien een utopie is.


Amsterdam 28 april 2020






Disclaimer: Het live-onderzoek voor deze les heb ik zoals gebruikelijk gedaan met behulp van de website Socrative. Helaas levert Socrative achteraf alleen frequentietellingen en individuele rapporten op. Op basis hiervan heb ik in EXCEL de grafiek opnieuw geconstrueerd. Dat is ook de reden dat er af en toe een antwoordcategorie ontbreekt in de 5-punt schaal. Dat antwoord is dan niet gegeven. Er is wel een truc om de schaal dan met een dummy toch compleet te krijgen maar dat vond ik net even te veel werk.

Onze correspondent in Hong Kong

4 Havo spreekt met Wander Meijer vanuit Hong Kong over het  Chinese coronabeleid, dierenmarkten, privacy en binding met de Nederlandse samenleving. De les was op woensdag 23 april tussen 09:00 en 11.00 uur.

Het is altijd leuk leerlingen ergens naar te laten raden. In dit geval was de hint dat het bij de gast al 3 uur in de middag was. Een tijdverschil van 6 uur. Al heel snel werd er China geroepen waarop ik zei dat de meningen daarover verdeeld zijn. Waarop Taiwan werd genoemd. Een heel goed antwoord want als ergens de meningen over verdeeld zijn dan is het wel of Taiwan een onafhankelijk land is (wat ze op Taiwan vinden) of een opstandige provincie van China (wat de Chinezen van het vasteland zeggen).

Maar het is dus Hong Kong. Een stad die officieel tot China behoort maar wel een zelfstandig bestuur heeft. Over Hong Kong hebben we het in de les al eerder gehad in verband met het verzet van de bevolking tegen de inmenging van de Chinese overheid.

Het begint altijd dat de gast zich aan de klas voorstelt. Wander vertelde dat hij na zijn studie sociale geografie is gaan werken als marktonderzoeker. Begin jaren '90  bij Bureau Inter/View. Toen nog bekend als bureau waar Maurice de Hond het gezicht in de media was. Inmiddels heet het IPSOS en is naar een andere locatie verhuisd. In 1999 gaat hij voor een bedrijf in Hong Kong werken. Het internationale trekt hem erg aan vanwege de dynamiek. Het gaat allemaal net iets sneller dan in Nederland.

Het eerste deel van het gesprek gaat over China, een land waar Wander veel onderzoek doet. Onder andere naar de bestrijding van virusziekten als SARS, MERS en de vogelgriep. De leerlingen hadden de uitzending van Zondag met Lubach gezien waarin Arjen Lubach fel te keer gaat tegen de Chinese overheid. Mijn stelling was dan ook:

Bijna 80% van de leerlingen vindt dat de overheid zich beter had moeten inspannen. Daar is Wander het ten dele mee eens. Hij vindt het optreden van de Chinese overheid, daadkrachtig en efficiënt. Alleen kwam het veel te laat. Daar speelde ook nog eens mee dat waarschuwingen van artsen werden genegeerd. Kritische artsen werden zelfs ter verantwoording naar het politiebureau geroepen!

Dan het punt van de exotische dierenmarkten. Het coronavirus is een zogenaamde zoönose, een ziekte die wordt overgedragen van dier op mens. De markten waar deze dieren worden verhandeld zijn bijzonder dier-onvriendelijk. De mening van de klas hierover is dan ook niet verrassend.

Ook hier vind 80% dat die markten dicht moeten. Wander was uitgesproken fel in zijn mening over deze markten. Het is pure dierenmishandeling, de dieren worden onder zeer slechte omstandigheden opgesloten.Veel  dieren komen daar als resultaat van stroperij in o.a. Afrika. Ook de handel in ivoor van de slagtanden van olifanten vindt daar plaats. Wander verraste door te vertellen dat het algemene publiek in Azie er eigenlijk net zo over denkt. In een onderzoek dat hij heeft gedaan in opdracht van het Wereld Natuur Fonds zijn mensen uit Hong Kong, Vietnam, Myanmar en Thailand ondervraagd. Maar liefst 93% geeft aan maatregelen van de overheid om deze markten te sluiten te steunen.

https://www.linkedin.com/posts/wwf-international_high-risk-markets-must-close-activity-6652958284275859456--qsi


Een onderwerp  waarover de leerlingen een stuk minder uitgesproken zijn is de bescherming van privacy in China. Een onderwerp dat al eerder in de les is besproken. Hier zie je toch dat mijn "doorsnee" 4 Havo leerling zich een beetje op de vlakte houdt. Bijna de helft kan of wil daar geen uitspraak over doen.

Nou, dan niet Wander Meijer. Hij heeft hier een zeer sterke mening over. Hij is erg enthousiast over hoe China zich ontwikkeld heeft; de armoede is de laatste 30, 40 jaar enorm afgenomen en het technologisch loopt het inmiddels voorop. China telt een aantal van de grootste technologiebedrijven ter wereld. Maar in China moeten bedrijven meewerken aan wat in het belang van de staat is. En die staat houdt burgers in de gaten, door middel van camera's of het controleren van emails lezen en als er dingen in staan die de overheid niet bevalt, dan kan dat moeilijkheden geven. Een leerling stelde toen de terechte vraag of hij zelf niet bang is om dit soort meningen te geven. Dat is hij niet, Hong Kong is een aparte regio in China, met vrijheid van meningsuiting. Maar de Chinese regering probeert wel steeds meer invloed in Hong Kong te krijgen, vandaar ook al die demonstraties die we in de herfst hebben gezien.


Verder met de les. Volgens het principe van flipping the classroom bereiden leerlingen zich voor door het bekijken van de lesvideo en het lezen van het hoofdstuk. Met behulp van de meerkeuzevragen check ik dan in hoeverre de stof is begrepen. Zoals bij het begrip "gemeenschappelijk referentiekader". Het resultaat was als volgt:

Maar 1/3 van de leerlingen heeft het antwoord goed. Dat betekent dat ik het nogmaals uitleg. Let ook even op antwoord D. Een totaal onzin antwoord maar toch goed voor 36% van de keuzes. Een trucje van mij om in te schatten hoeveel leerlingen daadwerkelijk de stof hebben gelezen. Ik had nog zo'n vraag en weet dus dat ongeveer tussen  25 en 40% van de leerlingen niet of onvoldoende heeft voorbereid.

Lees je dit blog en zit je in 4HAVO zet je naam hier dan onder want met deze informatie heb je net even een informatievoorsprong op de rest. En de eerste die zijn naam noteert wint een grote Tony Chocolonely (zet er even bij welke smaak je wil)


We praten verder met Wander Meijer over het werken in het buitenland en de kansen en bedreigingen van internationalisering. De klas denkt daar als volgt over.

1/3 van de leerlingen ziet ook wel mogelijkheden, bijvoorbeeld om te studeren in het buitenland. Hierop kwam een warm pleidooi van Wander om vooral goed te kijken wat er allemaal mogelijk is. Met sociale en commerciële studies kun je in principe overal ter wereld aan de slag. Ook met techniek ligt de wereld voor je open. Met een studie als Nederlands recht is het wat moeilijker. Wetgeving is in alle landen anders en dan concurreer je niet zo makkelijk met een lokale advocaat.

Een belangrijke kant van de vraag "waarmee voelen we ons verbonden"is het vieren en gedenken. Dat is in de komende weken zeer aan de orde met het herdenken van de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en het vieren van Koningsdag en de bevrijding. Dat moet nu allemaal thuis, geen grote festivals, geen kransleggingen, geen vrijmarkt. De stemming van de leerlingen was opmerkelijk. Slechts 24% zegt thuis iets aan Koningsdag te gaan doen. Bevrijdingsdag is met 55% al wat populairder. Maar liefst 76% geeft aan thuis de Dodenherdenking te gaan volgen.

Opmerkelijk maar toch niet zo heel vreemd. Koningsdag zonder vrijmarkt en slenteren door de stad is moeilijk voor te stellen. Maar de Dodenherdenking op de Dam is natuurlijk nog steeds voor iedereen een belangrijk televisiemoment.

We komen aan het einde van de les. Ik moet nog wat organisatorische zaken met de leerlingen bespreken. En dan gebeurt er iets waar ik wel blij van wordt. Er ontspint zich een gesprek waaraan meerdere leerlingen meedoen. Gezellig en spontaan. Iets wat ik ook wel mis, want hoe fijn het ook is om niet steeds ordemaatregelen te moeten nemen, het is een stuk moeilijker iets van sfeer in een digitale les te krijgen.

Hierdoor werd ik ook verleid nog een smeuïge "roddel" over onze gast te vertellen. Want toen Wander begin jaren '90 bij Inter/View kwam werken ging dat niet onopgemerkt voorbij. Vooral niet bij Ellen, toen supervisor op de telefonische afdeling. Iedere keer als die boomlange, knappe Groninger met zijn lichtblonde kuif de afdeling op kwam kreeg zij een hoofd als een kreeft en kon alleen nog maar stotteren en stamelen. Dit uiteraard tot groot vermaak van haar collega's die haar hier uitgebreid mee plaagden. Maar het was wel een mooi sprookje want na bijna 30 jaar zijn ze nog bij elkaar, hebben 2 zonen in Amsterdam en wonen en werken heel gelukkig in Hong Kong. "Aaah, wat lieeeeffff", gonsde het door de klas. Er werd echt online gezwijmeld. En dat is het soort interactie wat ik wel mis.

Amsterdam 25 april 2020

Welkom op mijn blog

Welkom op mijn blog

In dit blog wil ik mijn ervaringen als docent maatschappijleer delen in een bijzondere tijd. Vanaf eind maart zijn de scholen gesloten en geven we les op afstand. Daarvoor moesten we eerst de techniek onder de knie krijgen, dan de organisatie en vervolgens de didactiek.

Het is nu donderdag 23 april, het begin van de meivakantie. Een vakantie die er van buitenaf gezien net zo uitziet als de afgelopen 6 weken. Ik ben thuis en ik zit achter mijn computer. Van school heb ik de opdracht gekregen offline te gaan. en dat zal ik ook zeker doen. Beetje wandelen, fietsen en in de tuin een boekje lezen. Maar ik kan niet stoppen met nadenken over onderwijs op afstand 2.0. Dit blog moet daar het verslag van zijn.

Er blijken ineens dingen te kunnen in de les die ik eerst niet voor mogelijk had gehouden. Een interview met een minister, wethouder of raadslid. Of een gast die zich in Spanje of Hong Kong bevindt. Heel veel mogelijkheden om mijn les te verrijken met inzichten van andere mensen. Waarom zou ik het standpunt van een politieke partij uitleggen als een politicus dat zelf veel beter kan?

Ik doe dit in blogvorm zodat ik mijn ervaringen gebundeld bij elkaar heb. Ik ga uiteraard via de social media reclame maken voor dit blog. Ik nodig iedereen uit in dit blog te reageren. Laten we zo veel mogelijk onze ervaringen delen. Ik zie nu dat het onderwijs echt een grote sprong kan maken.

 De eisen van de 21e eeuw maken dat we ons wel moeten aanpassen. Ik verbaas mij er al lang over dat de vorm van het onderwijs niet verschilt van die van de tijd dat ik zelf naar de middelbare school ging. Uurtje, docentje, lokaaltje klasje en aan het eind van de periode cijfers poepen.

Never waste a good crisis! Wat ik nu leer zal ik meenemen. Waar naartoe weet ik nog niet. En wanneer nog minder. In ieder geval zal het onderwijs na Corona niet meer hetzelfde zijn als daarvoor.


Amsterdam 23 april 2020